تبديل دانه غلات به علوفه هيدروپونيك از نظر تغذيه دام بازده منفي دارد

كشت دانه هايي مانند گندم، جو، عدس و غيره، در در ظرف هاي خانگي جهت سبزي نوروز، يك سنت ديرينه مردم ايران محسوب مي شود. امروزه اين سنت به يك فن آوري جهت رشد گياهان ، براي اهداف تحقيقاتي ، توليد سبزي جات و غيره ، تبديل شده است. براي اين منظور از گل خانه ها و يا اتاقك هاي بسته (تامين كننده نور، رطوبت ، تهويه و ...) استفاده مي شود. اين تلاش ها عمدتا به منظور توليد جوانه و سبزي ها ي خوراكي براي انسان ، به ويژه در كشور هايي كه محدوديت آفتاب دارند ، انجام گرفته است.

تبديل دانه غلات به علوفه هيدروپونيك از نظر تغذيه دام بازده منفي دارد و هزينه ها را افزايش خواهد داد
تبديل دانه غلات به حالت سبز شده تحت عنوان علوفه هيدروپونيك، از نظر تغذيه دام، بازده منفي دارد

دكتر حسن فضائلي
استاد پژوهش، بخش تحقيقات تغذيه و فيزيولوژي دام و طيور
موسسه تحقيقات علوم دامي كشور

كشت دانه هايي مانند گندم، جو، عدس و غيره، در در ظرف هاي خانگي جهت سبزي نوروز، يك سنت ديرينه مردم ايران محسوب مي شود. امروزه اين سنت به يك فن آوري جهت رشد گياهان ، براي اهداف تحقيقاتي ، توليد سبزي جات و غيره ، تبديل شده است. براي اين منظور از گل خانه ها و يا اتاقك هاي بسته (تامين كننده نور، رطوبت ، تهويه و ...) استفاده مي شود. اين تلاش ها عمدتا به منظور توليد جوانه و سبزي ها ي خوراكي براي انسان ، به ويژه در كشور هايي كه محدوديت آفتاب دارند ، انجام گرفته است.
در مورد توليد علوفه با اين روش در بعضي از نقاط جهان تلاش هايي انجام شده است اما تا كنون هيچ يك از آنها در جهت توسعه اين فن آوري ، با هدف تامين علوفه مورد نياز واحد هاي دامپروري ، قابل توجيه نبوده است به نحوي كه امروزه چنين سيستم هايي فرا گير نشده است ، چرا كه از نظر تغذيه دام ، بازده آن منفي مي باشد.
درايران نيز طي دو دهه اخير، پژوهش ها و تلاش هايي جهت توسعه اين فن آوري (با هدف توليد علوفه) توسط بخش دولتي و غير دولتي انجام گرفت. در اين سيستم ، امكان سبز شدن بذر و توليد سبزينه (تا ارتفاع حدود 20 تا 25 سانتيمتر) وجود دارد. طي 7 تا 10 روز پس از كشت بذر، وزن سبز ينه توليد شده 5 تا 6 برابر بذر مصرف شده مي رسد اما بخش اصلي آن را آب تشكيل مي دهد ، به نحوي كه پس از كسر آب موجود در آن ، آنچه باقي مي ماند كمتر از بذر خشك مصرف شده خواهد بود. بر اساس آخرين آزمايش هاي انجام شده (در موسسه تحقيقات علوم دامي كشور) ، از هر 100 كيلو گرم بذر (خشك) مصرفي طي يك دوره كشت در اين سيستم 512 كيلو گرم سبزينه به دست آمد كه پس از خشك شدن مقدار 78 كيلو گرم محصول از آن باقي ماند كه در واقع با بازده منفي 22 درصدي مواجه شد.
دليل منفي بودن بازدهي ، اين است كه بذر ، براي فرايند سبز شدن ، مواد ذخيره شده خود را مصرف نموده و مورد سوخت و ساز قرار مي دهد. بر اساس مكانيزم طبيعي در فرايند تكامل، طي مدت 7 تا 10 روز امكان جبران مواد از دست رفته وجود ندارد. از طرفي رشد قارچ هاي مسموميت زا بر روي دانه هاي كشت شده يكي از مشكلات اين سيستم مي باشد كه مي تواند سبب آلودگي شير توليدي توسط دام هاي مصرف كننده علوفه هيدروپونيك شده و در نهايت سبب سقط جنين و ايجاد اختلال در بدن دام ها شود.
آزمايش هاي انجام شده در كشور حاكي از آن است (فضائلي و همكاران، 1387؛ 1388؛ 2012) كه تبديل دانه جو به صورت علوفه سبز در سيستم هيروپونيك و مصرف آن در تغذيه گوساله پرواري و گاو شيرده در مقايسه با دانه جو بلغور شده، نه تنها مزيتي بر عملكرد توليد دام ها نداشته است بلكه هزينه تغذيه را به مراتب افزايش داده است.
در سال 1911 شركت مرينو دركشور نيوزلند گزارشي را تحت عنوان توليد علوفه هيدروپونيك منتشر كرد. در اين گزارش چنين آمده است :
در نيوز لند 3 واحد توليد علوفه هيدروپونيك وجود دارد. با كشت هر كيلو گرم بذر 6 تا 10 كيلو گرم علف تازه به دست مي آيد اما ميزان رطوبت آن به حدي است كه نسبت محصول خشك توليدي به مراتب كمتر از بذر مصرف شده بوده و با كاهشي حدود 12 درصد همراه مي باشد. اين كاهش به دليل مصرف مواد ذخيره شده در بذر براي تامين انرژي مورد نياز طي هفته اول رشد گياه مي باشد.
بر اساس گزارش مزبور، طي فرايند تبديل بذر به علف سبز توليدي ، هزينه هر واحد انژي غذايي به دست آمده 4 برابر و هزينه هر واحد پروتئين به دست آمده نيز 9/1 برابر نسبت به دانه اوليه افزايش مي يابد. از دست دادن بخشي از مواد غذايي ذخيره شده در دانه كشت شده، طي فرايند سبزشدن از يك طرف و صرف هزينه در اين فرايند از طرف ديگر سبب مي شود تا قيمت تمام شده هر واحد غذايي علف سبز شده به مراتب بالاتر از دانه اوليه باشد.
طي تجربه به دست آمده درمنطقه مكينزي بيسن (MacKenzie Basin) در نيوزلند ميزان ماده خشك علوفه تازه هيدروپونيك 9/9 درصد بوده است. در اين صورت اگر از هر كيلو گرم دانه 8 كيلو علف سبز به دست آيد ، باز هم با اتلاف 12 درصد ي مواجه خواهد بود. در هر صورت بر اساس گزارش Dung و همكاران (2010) هيچ گونه گزارشي مبني بر امكان برداشت محصول (خشك) بالاتر از دانه مصرفي وجود نداشته بلكه همگي كاهش بازده را گزارش كرده اند.
در گزارش نيوزلند چنين آمده است كه با توجه به موارد ذكر شده و عدم مزيت مصرف اين علوفه بر عملكرد دام ها به نظر نمي رسد اين فناوري در نيوزلند قابل توسعه باشد.
در مورد ارزش غذايي علوفه جو هيدروپونيك و دانه جو بررسي هاي محدودي انجام گرفته است. مقايسه ميزان گوارش پذيري دانه جو و علف جو توليدي با روش هيدروپونيك بر روي حيوان نشان داد كه گوارش پذيري دانه جو 9/83 درصد علف هيدروپونيك آن 6/82 درصد بوده است (Sneath & McIntosh, 2003). نتايج آزمايش هاي Dung و همكاران (2010) نشان داده است كه قابليت انرژي زايي علف سبز جو نسبت به دانه آن به مراتب پايين تر مي باشد.
بر اساس گزارش واحد صنعت دام ، دانشگاه ايالتي آيووا در آمريكا (2013) ، هركيلو گرم علف توليدي (برحسب خشك) درسيستم هيدروپونيك 89/0 دلار آمريكا برآورد شده است درحالي كه قيمت هركيلوگرم (برحسب خشك) دانه اوليه 27/0 دلار مي باشد. در اين صورت قيمت هر كيلو گرم علوفه هيدروپونيك (برحسب خشك) 33/3 برابر دانه اوليه تمام مي شود. هم چنين قيمت علوفه هيدروپونيك نسبت به قيمت علوفه مرغوب (هركيلو گرم 24/0 دلاربر حسب خشك) 74/3 برابر مي رسد. بنا بر اين با تبديل دانه غلات به حالت سبز شده درسيستم هيدروپونيك هزينه علوفه توليدي از نظر تغذيه اي براي گاو شيري 3 تا 5 برابر (در مقايسه با مصرف دانه اوليه در جيره غذايي) افزايش مي يابد
طي گزارشي كه توسط گروه كارشناسان زير نظر دولت كويينلند استراليا در سال 2003 تهيه شد، قيمت تمام شده هر واحد علف سبز حاصل از هيدروپونيك بر حسب خشك و هر واحد انرژي قابل استفاده براي دام نسبت به دانه جو 4 برابر و قيمت هر واحد پروتئين آن نيز نزديك به 2 برابر تمام شده است. در اين گزارش آمده است كه يكي از مشكلات توليد علوفه در سيستم هيدروپونيك ، كپك زدگي در سيستم است كه در اثر مصرف علوفه توليديد شده آلودگي شير و گوشت دام هاي مصرف كننده علوفه هيدروپونيك را در پي خواهد داشت. قارچ ها بر روي بخش پاييني محصول رشد نموده و مصرف چنين علوفه اي سبب اختلال در بدن و سقط جنين دام ها مي گردد. بر اساس گزارش Mayers (1974) آلودگي قارچي علف هيدروپونيك سبب كاهش توليد و ايجاد اختلال در دام ها شده است. استفاده از قارچ كش ها نيز به نوبه خود سبب مشكلاتي خواهد شد چرا كه طي كوتاه مدت (7 تا 10 روز پس از مصرف) در توده علف سبز باقي مي ماندوعوارض بعدي را در پي خواهد داشت.
بنا بر اين صرف هزينه، جهت تبديل مواد خوراكي با ارزش به حالت سبزينه ، كه از نظر تغذيه دام با افت وكاهش ارزش غذايي مواجه مي باشد و احتمال آلودگي قارچي و ايجاد بيماري در دام ها و آلودگي محصولات دامي را نيز افزايش مي دهد يك فرايند توليد واقعي نبوده بلكه ضايع كردن منابع خواهد بود.
اطلاعات نا درست و ادعا هاي غير واقعي اينترنتي
متاسفانه انتشار اطلاعات نادرست اينترنتي در مورد توليد علوفه هيدروپونيك (كه صرفا جنبه تبليغاتي دارد) دربعضي از سايت ها سبب اشتباه افراد ناآگاه مي گردد. بسياري از اين اطلاعات نادرست و فاقد اعتبار علمي بوده بلكه جنبه تبليغي جهت فروش دستگاه ها و لوازم داشته و مورد تاييد كارشناسان و متخصصين تغذيه دام داخلي و خارجي نمي باشد. متاسفانه بعضي از افراد و شركت ها بدون داشتن تخصص لازم ، چنين اطلاعات نا درستي را مبنا قرار داده و با اين تصور كه با روش هيدروپونيك مي توان به توليد انبوه علوفه مبادرت ورزيد ، از دستگاه هاي دولتي درخواست حمايت مي نمايند. بنا بر اين موسسه تحقيقات علوم دامي آمادگي دارد و وظيفه خود مي داند ، جهت جلوگيري از اتلاف منابع و سرمايه ها چه در بخش خصوصي و چه در بخش دولتي در اين زمينه اطلاع رساني نمايد.
منابع :
فضائلي، حسن ، حيدر علي گل محمدي، علي اكبر شعاعي، نصرت له منتجبي و شهاب الدـن مشرف. 1387. بررسي عملكرد توليد علف سبز جو با روش آب كشت در اتاق فلزي. مجموعه مقالانت سومين كنگره علوم دامي كشور. دانشگاه فردوسي مشهد.
فضائلي، حسن و حيدر علي گل محمدي. 1388. ارزيابي عملكرد فنآوري آبكشت در توليد كمي و كيفي علوفه. فصلنامه پژوهش هاي علوم دامي. شماره 9، ص. 67-57.
Dung, D. D., Goodwin, I. R., & Nolan, J. V. (2010). Nutrient Content and in sacco Digestibility of Barley Grain and Sprouted Barley. Journal of Animal and Veterinary Advances, 9 (19), 2485-2492.
Fazaeli, H., Golmohammadi, H. A., Shoayee, A. A., Montajebi, N., Mosharraf, Sh. (2011). Performance of Feedlot Calves Fed Hydroponics Fodder Barley. Journal of Agricultural Science and Technology, 13, 367-375.
Myers, J. (1974). Feeding Livestock from the Hydroponic Garden. M. Sc. Thesis, Arizona State University
Sneath, R. & McIntosh, F. (2003). Review of Hydroponic Fodder Production for Beef Cattle. North Sydney; Australia: Meat and Livestock Australia Limited.
The New Zealand Merino Company, (October 2011). Hydroponic Fodder Production, An Analysis of the Practical and Commercial Opportunity.
Tranel, L. 2013. Hydroponic Fodder Systems for Dairy Cattle? Iowa, ISU Extension and Outreach, A.S. Leaflet R2791